GEOAXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA MODELLASH

Laboratoriya quyidagi xizmatlarni taqdim etadi:

• “Gidrogeologik quduqlardagi yer osti suvlarini avtomatik kuzatish telemetriya moduli”ni o‘rnatish, sozlash va ishga tushirish;

• Geobog`lanish va rastrlarni vektorlashtirish;

• Bo`shliq ma`lumotlari bazasini loyihalash;

• Kompyuterli xaritalash;

• Uch baravarlik geologik modellashtirish;

• Kartografik hisobotlarni ishlab chiqish va tuzish;

• Dasturiy ta’minotni ishlab chiqish.

LABORATORIYANING ASOSIY MAQSADI

• • Zamonaviy dasturiy mahsulotlar asosida yer osti suvlari konlarining matematik modellarini ishlab chiqish;

• • Yer osti suvlari sathining harakatini bashorat qilish va ularning sifatini zamonaviy dasturiy mahsulotlar asosida baholash maqsadida geofiltratsiya jarayonlarining tabiiy, geofiltratsion va matematik modellarini yaratish;

• • QGT texnologiyasidan foydalangan holda gidrogeologik va muhandislik-geologik xaritalarni qurish va qayta ishlash;

• • Kompyuter texnologiyalari usullaridan foydalangan holda geologik, gidrogeologik, geofizik va aerokosmik ma’lumotlarni qayta ishlash va umumlashtirish

• • Gidrogeologik va muhandislik-geologik ma’lumotlarni statistik qayta ishlash; Yer osti suvlari monitoringi usullarini asoslash va takomillashtirish;

• • Yer osti suvlarining sathi, harorati va elektr o‘tkazuvchanligini avtomatik o‘lchash uchun kompyuter texnologiyalari va qurilmalarini O‘zbekiston sharoitiga moslab ishlab chiqish;

• • PV monitoringini optimallashtirish maqsadida yer osti suvlarining darajasi, harorati va elektr o’tkazuvchanligini o’lchash va ularni o’zgartirish uchun avtomatlashtirilgan qurilmalardan foydalanish va joriy etish.

• • Zamonaviy dasturiy ta’minot va modellashtirish tizimlarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish;

• • Modellashtirish uchun matematik usullarini, geoaxborot texnologiyasining avtomatlashtirilgan o’lchash asboblarini, shuningdek, dasturiy ta’minotni qo’llash va amalga oshirish bo’yicha tavsiyalar va uslubiy ko’rsatmalar ishlab chiqish.

ASOSIY NATIJALAR

“Geologiya qidiruv ishlari, resurslarni baholash va ulardan oqilona foydalanish natijalarini qayta ishlash uchun O‘zbekiston Respublikasi yer osti suvlari konlari bo`yicha zamonaviy raqamli gidrogeologik 3D modellarini yaratish” (Ohangaron daryosi vodiysi misolida).

Tadqiqotlar natijasida gidrogeologik axborot tizimining faktografik va kartografik asoslari 3D model uchun gidrogeologik parametrlar va yer osti suvlarining holatini belgilovchi omillar, o’rganilayotgan obyektning gidrogeologik sharoitlari, shungdek tadqiqot obyektining gidrogeologik, geomorfologik va suv xo’jaligi sharoitlari bo’yicha materiallar to’plami tayyorlandi.
ArcGIS tizimida yaratilgan ma’lumotlar bazasiga obyektlarning atribut ma’lumotlariga kiritilgan kartografik material va jadval ma’lumotlari kiradi. 3D modellashtirish Visual Modflow dasturi yordamida amalga oshirildi, natijada yer osti suvlari sathining raqamli xaritalari va tadqiqot maydonining pyezometrik yuzasi qurildi.

“QGT texnologiyalari asosida Aydar-Arnasoy koʻllari tizimi taʼsirida yer osti suvlarining qochqin suvlari va hududni suv bosishi jarayonlarini oʻrganish».

AAKT ning ta’sirida Neogen-to‘rtlamchi davr konlarida yer osti suvlari holatining o‘zgarish sabablari va sur’atlarini aniqlash maqsadida gidrogeologik sharoitlarni modellashtirish, tahlil qilish va baholash uchun dastlabki ma’lumotlar sifatida diagrammalarning ketma-ket shakllari, jadval, grafik va kartografik materiallar to‘plami tuzilgan.
Modflow va ArcGIS zamonaviy dasturiy mahsulotlari asosida antropogen taʼsiri sharoitidagi neogen-toʻrtlamchi davr yotqiziqlari yer osti suvlari konlarining Aydar-Arnasoy koʻl tizimi taʼsirida geofiltrlash modeli yaratildi.

“Suv xo‘jaligi sharoitlarining o‘zgarishi munosabati bilan bashoratli resurslarni baholash maqsadida Farg‘ona vodiysi misolida yer osti suvlari konlarining matematik modelini ishlab chiqish”.

Ulardan xalq xo‘jaligida foydalanish istiqbollarini aniqlash, texnogen kam suv sharoitida sug‘oriladigan yerlarning suv bilan ta’minlanishini oshirish maqsadida Farg‘ona vodiysidagi yer osti suvlari konlarining geofiltratsion matematik modeli ishlab chiqildi.
Geofiltratsiya sxemasini tuzish jarayonida yer osti suvlari darajasi va geofiltratsiya parametrlari, Kf, m, Km, m, shuningdek, suv olish to’g’risidagi retrospektiv ma’lumotlar va boshqalarning bir qator rejimli kuzatuvlari tahlili o’tkazildi.
Bashorat resurslar (BR) va ekspluatatsiya zahiralarini (EZ) mintaqaviy baholash jarayonida yer osti suvlarining hosil bo’lish qonuniyatlari, ularning muvozanati, suvli qatlamlarning paydo bo’lish litologo-fatsial sharoitlari, suvli qatlamlarning gidrodinamik (va gidravlik) holati, yer osti va yer usti suvlari o’rtasidagi bog’liqlik va boshqalar hisobga olindi.
Farg‘ona vodiysidagi bosim va yer osti suvlari o‘rtasidagi har xil turdagi bog‘lanishlarning sxematik xaritasi yaratildi va Visual ModFlow da Farg‘ona vodiysi yer osti suvlari sathining sxematik 3D modeli qurildi.
Yaratilgan matematik model asosida quyidagi vazifalar hal qilindi: a) bir qatlamli muhitda yaqin qismlarda (adir ortidagi bo`shliqlar) mumkin bo’lgan resurslar miqdorida yer osti suvlarini qazib olish: b) yer osti suvlarini uch qatlamli muhitda qazib olish (allyuvial konuslar perifiriyasi Markaziy Farg’ona, Norin daryosi vodiysi, Qoradaryo, Sirdaryo).